دوران های زمین شناسی
تاریخ زمین را به طوركلی می توان به دو بخش قبل از پیدایش حیات و بعد از آن تقسیم كرد. كه در این تقسیم بندی بخش قبل از پیدایش حیات را زندگی نهان یا Cryptozoic می نامند كه در آن حیات بوجود نیامده ویا لااقل نشانه ای از وجود حیات در آن وجود ندارد. قسمت بعد از پیدایش حیات را زندگی آشكار یا phan erozoic می نامند كه در آن نشانه های متعددی از وجود موجودات زنده مختلف در دست می باشد.
دوران پركامبرین (Precambrian) :
تاریخ زمین بیشتر مربوط به این دوره می باشد قسمت. این بخش بیشتر شامل سنگهای دگرگونی در ابتدا و سنگ های رسوبی نظیر ماسه سنگ، كنگلومرا، شیست و كوارتزیت كه بر روی سنگ های دگرگونی قرار گرفته است، تشكیل شده است.
دوران اول (Paleozoic) :
اسم این دوران از دو كلمه پالیوس به معنی قدیمی و زئون به معنی جانور گرفته شده است. جنس سنگهای این دوره بیشتر از نوع رسوبی بوده ولی سنگ های آذرین و دگرگونی نیز دیده می شود. دراین دوران زمین شناسی ایران تغییراتی زیادی داشته است .
دوران اول شامل پنج دوره می باشد :
دوره كامبرین (Cambrian) : از كلمه كامبریا ، نام لاتین یكی از شهرهای انگلستان گرفته شده است.
دوره اردویسین (Ordovisian ) : نام آن از قبیله اردوشیا كه سابقا در ناحیه گال زندگی می كردند، مشتق شده است.
دوره سیلورین (Silurian) : از قبیله ای به نام سیلور گرفته شده است.
دوره دونین (Devonian) : از كلمه Devon به معنی رسوبات دریایی گرفته شده است.
دوره كربونیفر (Carbonifer) : به معنی طبقات حاوی كربن است و از آنجا كه اغلب ذغال های دنیا در این دوره تشكیل شده، این نام به آن اطلاق گردیده است.
دوره پرمین (Permian) : از كلمه Permia كه نام شاهنشاهی منطقه بین ارال و ولگا در شوروی بوده،گرفته شده است.
مشخصات دوران اول
جانوران این دوران بیشتر از بی مهرگان بوده و تنها مهره داران این دوران ماهی ها می باشند. البته در اواخر دوران تعداد كمی از دوزیستان و خزندگان نیز بوجود آمده اند.در ابتدای این دوران (كامبرین) خشكی بزرگی در نیمكره شمالی وجود داشته كه چند بار به قطعات كوچكتر تقسیم شده و مجددا بهم پیوسته است.در دوره سیلورین سه خشكی كانادا، سیبری و خشكی كوچك اسكاندیناوی در شمال و خشكی بزرگ گندوانا (Gondwana) در جنوب وجود داشته است.
دوران های زمین شناسی
در دوره دونین دو خشكی بزرگ شمالی به هم متصل شده و خشكی واحدی به نام اطلس شمالی را تشكیل دادند. در بقیه دوران اول تقریبا وضع خشكی ها به همین ترتیب باقی مانده است. كوهزایی های كالدونین (Caledonian) در دوره سیلورین و هرسینین (Hercinian) در دوره كربونیفر به وقوع پیوسته است.
دوران دوم (Mesozoic) : نام این دوران از دو كلمه یونانی مزوس به معنی وسط و زئون به معنی جانور مشتق شده است. دوران دوم دارای سه دوره به شرح زیر می باشد :
دوره تریاس (Triassic) : از كلمه یونانی تریاس به معنی «سه تایی » گرفته شده است. زیرا رسوبات این دوره در آلمان از سه قسمت متمایز تشكیل شده است.
دوره ژوراسیك (Jurossic) : از نام كوه های ژورا واقع در فرانسه گرفته شده است.
دوره كرتاسه (Creataceous) : از كلمه Craie به معنی گل سفید گرفته شده است.
مشخصات دوران دوم :جانوران و گیاهان این دوره تكامل بیشتری دارند و از انواع دوران اول عالی تر بوده اند. در دوران دوم نرمتنانی مانند آمونیت ها (Ammonite) ظهور كرده اند.همچنین خزندگان در این دوران زیاد و متنوع شدند كه این دوران به نام خزندگان معروف شده است. نخستین پرندگان در این دوران ظاهر شده است و نیز آثاری از پستانداران ابتدایی پیدا شده است. وضع خشكی ها و دریا ها در اوایل دوران دوم تقریبا شبیه دوران اول بوده ولی از اواسط این دوران، در اغلب نقاط علائم پیشروی دریا مشاهده می شود. به طوری كه در ژوراسیك، خشكی گندوانا به دو قسمت تقسیم گردیده است. اكثر ذغال های ایران و افغانستان در طی دوره ژوراسیك تشكیل گردیده است.
دوران سوم(Cenozoic) : نام این دوران از كلمه Kainos به معنای جدید گرفته شده است. در طول دوران سنوزوئیك، پالئوژئوگرافی (جغرافیای دیرین) زمین به حالت فعلی خود نزدیك می شود. دوران سنوزوئیك به دو دوره تقسیم می شود:
دوره ترشیری (Tertiary)
دوره كواترنری (Guaatemary)
كه هركدام از این دوره ها خود به تقسیمات ریزتری به نام دور تقسیم شده اند:
دوره ترشیری از دو دوره تشكیل شده است كه عبارتند از:كه از كلمه Palaios به معنی قدیمی گرفته شده است : دوره نئوژن(Neogen) : كه به معنی جدید می باشد.
مشخصات دوره ترشیری :
چین خوردگی های آلپ که از لحاظ زمین شناسی خیلی مهم بوده دراین دوره به وقوع پیوسته است . دراین دوره زمین به حالت فعلی خود نزدیک شده است ..در اثر این چین خوردگی، كوه های رشوز و آند در آمریكا، پیرنه، آلپ،كارپات و ارتفاعات یونان در اروپا و كوه های قفقاز، البرز، زاگرس،هندوكش، هیمالیا و … در آسیا بوجود آمد. با تشكیل تدریجی كوه های البرز و زاگرس، ایران كه تا آن زمان زیر آب بود به تدریج از آب خارج شد.
دوره كواترنری :
در این دوره اوضاع بیولوژیكی و جغرافیایی زمین كاملا شبیه به وضع امروزی خود گردیده است. طی این دوران پستانداران و پرندگان مخصوصی ظاهر و از بین رفته اند كه از جمله دیگر وقایع مهم این دوره ظهور انسان و تكامل آن است.
دوره كواترنری شامل تقسیمات زیر می باشد:
دوره پلیستوسن (Pleistocene) : قسمت اعظم تاریخ این دوره را تشكیل داده و خود به چهار عصر نخستین یخبندان،عصر بین یخبندان، عصر دومین یخبندان و عصر بعد از یخبندان تقسیم می شوند.
دوره هولوسن (Holocene) : از كلمه Holos به معنی تكامل گرفته شده و از آغاز بیش از 25000 سال نمیگذرد،و عصر فعلی نیز دنباله آن به حساب می آید.
مشخصات دوره كواترنریاز جمله مشخصات این دوره در ایران خشك شدن دریاچه های مركزی و تشكیل نمكزارها و كویرهای ایران می باشد. همچنین آخرین فعالیت های آتشفشانهای سهند، دماوند و سبلان نیز در این دوره به وقوع پیوسته است.